Znajomość sposobów ataku bioterrorystycznego jest nieodzownym czynnikiem rzutującym bezpośrednio na możliwości przeciwdziałania zagrożeniom biologicznym i organizowania skutecznej ochrony. Atak bioterrorystyczny może być przeprowadzony różnymi drogami, a mianowicie:

A. drogą aerozolową,
B. za pośrednictwem wody,
C. za pośrednictwem żywności,
D. metodami niekonwencjonalnymi.

Atak aerozolowy jest niezwykle groźny, gdyż dosięga nie tylko organizmów żywych, ale także pozostawia skażenie środowiska, w tym obiektów nieruchomych (budynki) i ruchomych (środki transportowe) oraz gleby i wody. Do takich samych skutków może prowadzić także stosowanie czynników biologicznych metodami niekonwencjonalnymi w postaci proszku, co także wymagać będzie użycia specjalnych metod dezynfekcyjno-likwidacyjnych, przy dużym nakładzie sił i środków. Droga aerozolowa lub zakażenia poprzez wodę i żywność oceniane były dotychczas jako główne sposoby ataku bioterrorystycznego. Ostatnio także, jak wynika z doświadczeń USA, niezwykle groźny w następstwach może być atak niekonwencjonalny. Należy mieć na uwadze możliwość zaprogramowania długości życia drobnoustrojów, które po spełnieniu „swojej misji" zamierają, dając po odpowiednim czasie szansę bezpiecznego powrotu zwycięzcom po zagładzie nieprzyjaciela. Jednym z ważniejszych elementów ochrony przed wspomnianymi zagrożeniami jest dysponowanie potencjałem diagnostycznym, dającym możliwość identyfikacji modyfikowanych metodami inżynierii genetycznej czynników biologicznych. Użycie przez terrorystów modyfikowanych genetycznie organizmów stawia przed służbą zdrowia nowe wyzwania, którym będzie musiała sprostać, w trosce o ochronę zdrowia publicznego. Poniżej zostaną scharakteryzowane drogi ataku bioterrorystycznego.

Zarówno w przeszłości, jak i obecnie, dużo uwagi poświęca się ochronie przed aerozolem biologicznym. Jest to uzasadnione tym, że atak aerozolowy powodować może niezwykle wysokie straty ludzkie. Tak np. rozpylenie 100 kg zarodników wąglika (B. anthracis) może spowodować straty od 150 000 do 3 milionów ludzi. Niezwykle groźny byłby atak biologiczny dokonany za pośrednictwem pocisków dalekiego zasięgu lub strategicznych bombowców. Państwa posiadające skuteczne systemy obronne będą w stanie przechwycić takie obiekty i w porę je zlikwidować. Obecnie, należy także liczyć się z niespodziewanym atakiem terrorystycznym z użyciem pocisków najnowszej generacji, wystrzeliwanych z łodzi, jachtów, samochodów itp. Bardzo trudnym przedsięwzięciem jest zabezpieczenie przed aerozolem biologicznym aglomeracji miejskich, a w tym np. stacji metra. Jak wynika z badań amerykańskich przeprowadzonych w metrze Nowego Jorku, aerozol uwolniony na jednej stacji, docierał do wszystkich stacji metra w niezwykle krótkim czasie. Skuteczność ataku skierowanego na metro będzie bardzo wysoka, co jest związane także z dużą liczbą ludzi korzystających na co dzień z tego środka transportu. Podstawą ochrony przed aerozolem biologicznym jest system wczesnego wykrywania, aby możliwe było w porę zastosowanie indywidualnych lub zbiorowych systemów ochrony. Systemy detekcji są w fazie intensywnych badań i testów poligonowych. Sądzi się jednak, że nie będą one miały zastosowania na szerszą skalę, z uwagi na ich wysoką cenę.


ZAGROŻENIA ZWIĄZANE Z ŻYWNOŚCIĄ

Skuteczny atak bioterrorystyczny na masową skalę może być także przeprowadzony za pośrednictwem żywności z użyciem, m.in. toksyny botulinowej, gronkowcowej enterotoksyny B, aflatoksyny, spór wąglika, zjadliwych szczepów Salmonella spp., Shigella dysenteriae i E.Coli O157 H7. Woda może zostać skażona m.in. Cryptosporidium parvum, toksyną botulinową, Vibrio cholerae, Burkholderia mallei, B.anthracis itp. Tylko nieznaczna część importowanej żywności poddawana jest szczegółowej kontroli na granicach. Introdukcja czynników biologicznych do żywności może następować zarówno w kraju, jak i za granicą. Może mieć także miejsce w zakładach produkcyjnych, na etapie transportu i dystrybucji. Celami ataku mogą być przypadkowe osoby poprzez ogólny system dystrybucji żywności lub wybrane obiekty zbiorowego żywienia podczas imprez masowych (zawody sportowe, imprezy kulturalne, wiece wyborcze). Żywność może stanowić zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi, także i bez jej skażenia intencjonalnego, na co mają wpływ niski standard higieny produkcji żywności, jej transportu, składowania i dystrybucji. Świadczą o tym rejestrowane od czasu do czasu epidemie tła pokarmowego. Tak np. w 1994 r. duże zatrucie Salmonella Enteritidis dotknęło 224 000 osób w 41 stanach USA, spowodowane lodami skażonymi w cysternie przewożącej uprzednio nie pasteryzowane jaja w płynie.

Już w starożytności upatrywano wodę, jako skuteczny element walki z nieprzyjacielem. Znane były przypadki jej częstego zatruwania przy wycofywaniu się własnych wojsk przed zbliżającym się wrogiem. Również obecnie atak za pośrednictwem wody jest brany poważnie pod uwagę. Wymienia się wiele czynników, które mogą być wykorzystane do tego celu. Należy do nich m.in.: toksyna botulinowa (zbiorniki stałe), V. cholerae, Bulkholderia mallei, Salmonella spp., Cryptosporidium parvum i inne. Ocenia się, że skuteczne będą ataki na systemy rozprowadzające wodę, zbiorniki wodne i zakłady produkcyjne. Podobnie jak przy żywności, podstawą ochrony przed atakiem za pośrednictwem wody jest posiadanie szczelnego systemu nadzoru, na każdym etapie jej uzyskiwania i dystrybucji. Należy dysponować możliwościami wykonywania szczegółowych analiz laboratoryjnych w krótkim czasie. Ostatnio, w celu ochrony wojsk, używa się na coraz większą skalę wodę butelkowaną, pochodzącą z pewnych źródeł zaopatrywania, będących pod stałą kontrolą. Stosuje się także nowoczesne systemy uzdatniania wody, jak np. technikę odwróconej osmozy.

Pocztowy atak bioterrorystyczny w USA unaocznił opinii publicznej skalę zagrożeń biologicznego ataku niekonwencjonalnego. Na 22 osoby zakażone wąglikiem, 5 zmarło, a terapii antybiotykowej poddano 32000 osób. Atakowi towarzyszyła panika i dezorganizacja, związana m.in. z wykupywaniem leków w aptekach, środków ochronnych w sklepach, a także zmiana zachowań ludzkich (ograniczenie poruszania się, izolacja). Znaczne były także straty materialne związane między innymi z likwidacją zagrożeń, jak np. z odkażaniem budynków, ludzi i środowiska. Całkowity koszt likwidacji skutków ataku bioterrorystycznego wyniósł wiele milionów dolarów. Ochrona przed atakiem niekonwencjonalnym jest trudna i wymaga niezwykłej wyobraźni w ocenie możliwych do przewidzenia dróg i sposobów ataku. Bierze się poważnie pod uwagę m.in. możliwość użycia powszechnie stosowanych środków farmaceutycznych, gumy do żucia, kosmetyków itp. Ostatnio zwraca się uwagę na wielkie zagrożenie ze strony kontenerów, zwanych pociskami strategicznymi państw biednych. Umieszczone ładunki zawierające broń masowego rażenia mogą być zdalnie odpalane sygnałem za pośrednictwem satelity, przy wykorzystaniu m.in. systemu GPS, w miejscach najbardziej atrakcyjnych dla terrorystów i w dowolnym czasie. Z punktu widzenia technicznego przeprowadzenie ataku kontenerowego nie przedstawia większych trudności. Należy podkreślić, że towary w kontenerach są rzadko przedmiotem szczegółowej kontroli na granicy. Rozważa się konieczność stworzenia nowego systemu zabezpieczenia przed tego typu zagrożeniami, poza granicami kraju docelowego - wirtualna W przygotowaniach do ochrony przed atakiem środkami niekonwencjonalnymi najważniejszy jest wysiłek intelektualny, którego głównym celem będzie uprzedzenie zamiarów terrorystów lub przeciwnika. O skuteczności ochrony decydować będzie właściwie przygotowana i sprawnie działająca infrastruktura obronna przed czynnikami biologicznymi. Rozwój metod inżynierii genetycznej otworzył wielkie nadzieje na ich wykorzystanie dla dobra człowieka, ale także spowodował wzrost obaw o wykorzystanie ich dla celów wojskowych. Dzięki metodom inżynierii genetycznej możliwe stało się otrzymywanie czynników biologicznych o niezwykle wysokiej zjadliwości i oporności na antybiotyki. Zwiększono wdajność produkcji patogenów i ich toksyn. Osiągalne stało się przenoszenie cech zjadliwości z jednych drobnoustrojów na drugie, powszechnie występujące w środowisku. Wyprodukowany „wilk w owczej skórze" może nastręczać znacznych trudności w diagnostyce mikrobiologicznej. Dostępne są nowoczesne technologie zwiększające oporność drobnoustrojów na czynniki środowiskowe jak np.: temperaturę, światło i wysychanie (biopolimery).