Stacje dekontaminacyjne
W sytuacji, gdy środkami NBC zostały skażone osoby, niezbędne są działania ratownicze z wykorzystaniem procesu dekontamiancji. Za osoby skażone uznajemy te, które przebywały w rejonie skażenia lub miały jakikolwiek kontakt z osobą i sprzętem znajdującym się na terenie skażenia. Wykorzystanie stacji dekontaminacyjnych jest jedynym skutecznym działaniem mającym na celu redukcję lub całkowitą eliminację skażenia występującego na osobach. Istnieją dwa rodzaje stacji dekontaminacyjnych. Są to stacje stałe lub przenośne. Stałe stacje to specjalne instalacje, które budowane są w stałych obiektach. Przykładem są ogromne kompleksy pryszniców montowanych w wieloobiektowych ośrodkach sportowych zbudowanych w tym celu na wsiach objętych Nuklearnym Planem Awaryjnym jak również w niektórych szpitalach w Szwecji i Izraelu. Programy obrony cywilnej w niektórych państwach obejmują budowę obiektów stacjonarnych, w których stałe stacje dekontaminacji będą używane w sytuacji skażenia ludzi niebezpiecznymi czynnikami promieniotwórczymi, chemicznymi i biologicznymi.

W przeciwieństwie do nich, systemy mobilne składają się z przewoźnych instalacji, które z łatwością można montować oraz rozmontowywać, w miejscach gdzie wystąpiło zagrożenie. Systemy takie posiadają ogromną zaletę. Proces dekontaminacji skażonych ludzi powinien się odbywać miejscu powstania zagrożenia w trakcie opuszczania przez nich strefy skażonej. Rozważając różnorodność skażenia środkami NBC działanie ratownicze z wykorzystaniem procesu dekontaminacji ma zmierzać do minimalizowania negatywnego oddziaływania czynnika skażającego (promieniotwórczego, biologicznego, chemicznego) na organizm osób poszkodowanych. Dzięki możliwości szybkiego zastosowania mobilnych stacji dekontaminacyjnych skraca się czas penetracji organizmu przez biologiczne lub chemiczne środki zgromadzone na osobach poszkodowanych. Jeżeli poszczególne osoby dotknięte skażeniem zostały przetransportowane do stacji dekontaminacyjnej, należy przeprowadzić ich selekcję, która ma na celu ocenę negatywnego stopnia oddziaływania środków niebezpiecznych na organizm. Ma to podstawowe znaczenie dla podjęcia właściwych decyzji o dalszym trybie postępowania mającego na celu ratowanie życia i zdrowia osób poszkodowanych. Dokładna analiza występującego zagrożenia musi być również podstawą do określenia rodzaju ochron indywidualnych, jakie będą stosowane podczas działań przez obsługę stacji. Z jednej strony nie można ryzykować zdrowia i życia ratowników, a z drugiej należy mieć na uwadze, że praca obsługi ciągów dekontaminacyjnych w środkach ochronnych znacząco skraca efektywny czas ich pracy, powodując jednocześnie obniżenie efektywności wykonywania poszczególnych czynności ratowniczych. Niezmiernie ważnym elementem jest stosowanie sprzętu detekcyjnego pozwalającego na bieżąco kontrolować prawidłowość prowadzonego procesu dekontaminacji. Sprzęt ten zmniejsza również zagrożenie dla samych ratowników poprzez zapobieganie narażeniu się na ekspozycję przez środki niebezpieczne.

Ogólna procedura odkażania

Elementy Stacji Dekontaminacyjnej
Standardowo stacja składa się z trzech głównych stref: pierwsza z nich stanowi strefę wejścia do stacji, i jest to miejsce, w którym rejestruje się poszkodowanych oraz kontroluje i opisuje stopień skażenia oraz stan ich zdrowia. Jest to również miejsce dostarczania wszystkich przedmiotów osobistych, które natychmiast zostają umieszczone w szczelnych workach lub pojemnikach odpornych na skażenie. Właścicieli należy zapewnić, iż będą one im zwrócone po odkażeniu. W dalszej kolejności poszkodowani muszą się rozebrać, a zdjęte ubrania zostają zabezpieczone w szczelnych workach. Osoby na wejściu do stacji oznacza się w najbardziej wizualny i indywidualny sposób (np. kod alfanumeryczny lub inny), tak by umożliwić jak najlepszą identyfikację osób skażonych. Osobom tym obsługa udziela pomocy w zależności od stopnia ich sprawności przy rozbieraniu się najpierw z obuwia, później z odzieży zewnętrznej a dopiero w następnej kolejności z bielizny. Wykonując w prawidłowy sposób proces pozbywania się skażonej odzieży unikamy ryzyka przenoszenia skażenia ze zdejmowanej odzieży na skórę osób poszkodowanych. Personel pomocniczy w stosunku do osób szczególnie zanieczyszczonych lub nie w pełni sprawnych pomaga w czynnościach rozbierania się lub rozcięciu odzieży, zabezpieczeniu ubrań i przedmiotów osobistych w hermetycznych workach oraz w dalszym procesie dekontaminacji. W oczekiwaniu na dekontaminację właściwą poszkodowani mogą otrzymać zastępczą odzież przeddekontaminacyjną. Rozebrane osoby przechodzą do drugiej strefy odkażania, gdzie następuje pozbycie się czynników skażenia za pomocą dokładnego umycia wodą i mydłem całej powierzchni ciała, ze szczególnie zwróconą uwagą na owłosienie oraz wszelkie zakamarki i fałdy ciała. Po tej fazie w strefie trzeciej następuje proces suszenia i wycierania się poszkodowanych. Poszkodowanym dostarcza się wcześniej przygotowaną odzież zastępczą. Cały ten proces musi znajdować się pod kontrolą wyspecjalizowanego personelu. Proces należy kontrolować poprzez badanie poziomu skażenia osób po przejściu procesu dekontaminacji. Osoby poddane już procesowi odkażania, które po badaniach nie wykazują skażenia mogą przechodzić do strefy czystej. Czas przebywania osoby dekontaminowanej pod prysznicem stanowi jeden z ważniejszych aspektów ograniczających cały proces, który w przypadku jednej osoby może oscylować pomiędzy 3 a 5 minutami, począwszy od momentu wejścia tej osoby, aż do momentu wyjścia ze strefy pryszniców. Czas, który należałoby jeszcze dodać, to czas potrzebny na ponowne ubranie się. Nie jest on już wliczany w sam proces przeprowadzania dekontaminacji. W przypadku pomocy medycznej czas ten może się wydłużyć aż do 10 minut. Ponieważ czas przeznaczony na przeprowadzenie procesu odkażania jest orientacyjny, to wydajność maksymalna dla jednego ciągu odkażania może oscylować pomiędzy 12 a 20 osobami na godzinę. Oznacza to, że dla sprawnego przeprowadzenia procesu dekontaminacji większej ilości osób musimy zwiększyć liczbę tuneli w stacjach dekontaminacyjnych. W przypadku skażeń radiacyjnych konieczne jest szybkie przeprowadzenie procesu odkażania osób, zwłaszcza tych, które ze względu na stopień pochłoniętej dawki mogą mieć objawy choroby popromiennej. Stosowanie przez obsługę stacji odzieży ochronnej dobrze zabezpieczającej skórę pozwoli uniknąć przenoszenia skażenia na personel. Ponieważ możemy wyróżnić trzy rodzaje czynników, konieczne jest, aby dostosować procedurę do odpowiednich warunków rozpoznanego środka skażenia (N lub B lub C pojawiającego się w postaci płynnej, stałej lub gazowej).

W trakcie prowadzenia procesu dekontaminacji personel ma do czynienia z dwoma rodzajami osób dotkniętych skutkami skażenia:
Osoby z objawami łatwymi do rozpoznania - czyli są to osoby, które są w stanie i potrafią same rozpoznać i ocenić to czy wymagają porady medycznej na podstawie znaków lub lekkich objawów,
Osoby z brakiem widocznych objawów lub z objawami nie pozwalającymi na samodzielne rozpoznanie i ocenę. Po wstępnej selekcji i wywiadzie z poszkodowanym dzielimy osoby na skażone bez innych urazów, skażone posiadające urazy wymagające natychmiastowego działania personelu medycznego oraz urazy nie wymagające natychmiastowej reakcji. Poważne obrażenia o różnym stopniu zagrożenia dla zdrowia poszkodowanych utrudniają prowadzenie procesu dekontaminacji, który będzie wymagał dostosowania procedur postępowania oraz sprzętu do konkretnych warunków.

Istotnym czynnikiem oprócz profesjonalnego sprzętu jest profesjonalizm ratowników, zarówno teoretyczny jak i praktyczny. Od jakości ich pracy zależy skuteczność przeprowadzanych zabiegów. Mają oni również ogromny wpływ na ilość osób, jaką uda się zdekontaminować w jednostce czasu. Od czasu, w jakim uda się przeprowadzić dekontaminację poszkodowanych zależy, czy cała akcja ratowania ludzi będzie skuteczna. Dlatego też od profesjonalizmu obsługi zależy ile osób z ogółu poszkodowanych, w określonych warunkach, uda nam się uratować. Obsługa stacji dekontaminacyjnej powinna składać się z kierownika, który wyznacza miejsce jej rozstawienia, będąc od tego momentu osobą odpowiedzialną za wszystkie działania podejmowane przez personel danej stacji. Podejmuje on decyzje o trybie procesu przeprowadzania dekontaminacji, odpowiednim dla warunków panujących na miejscu zdarzenia. Ustalenie kolejności prowadzenia dekontaminacji przez poszczególne poszkodowane osoby należy do lekarza.

Dekontaminacja przy wejściu do szpitala
Przebieg procedur proponowanych dla zagrożenia biologicznego, radioaktywnego i chemicznego. Procedury dekontaminacji przed wejściem do szpitala nie wymagają wyspecjalizowanego personelu, ale personelu przeszkolonego. Zasady prowadzenia standardowego procesu dekontaminacji, będącego skutkiem przypadkowego lub umyślnego rozprzestrzeniania się niebezpiecznych substancji biologicznych, chemicznych bądź radioaktywnych są następujące. Zakłada się, że większość osób skażonych pozostaje sprawna i jest zdolna do przemieszczenia się o własnych siłach. Szpitale powinny wdrożyć procedury dekontaminacji w stałych lub mobilnych ciągach dekontaminacyjnych z natryskami.


W przypadku skażenia toksycznymi substancjami chemicznymi procedury postępowania z osobami poszkodowanymi obejmują czynności medyczne ratowania życia jak i neutralizacji czynnika szkodliwego. Musi to jednak być powiązane z identyfikacją substancji, co wielokrotnie w czasie działań jest niezwykle trudne. W przypadku skażeń czynnikami biologicznymi zamiast neutralizacji należy stosować odkażanie. Przy skażeniach promieniotwórczych do dekontaminacji używa się wody z dodatkami związków powierzchniowo czynnych. Niezmiernie istotne jest odpowiednie pozbycie się ubrań z osób poszkodowanych w taki sposób, aby nie zanieczyszczona skóra nie miała kontaktu ze skażoną powierzchnią odzieży. Realizuje się to poprzez zdejmowanie ubrań warstwowo „w dół", a przy braku możliwości odpowiedniego zdejmowania rozcinanie elementów odzieży. Poprzez odpowiednie zdjęcie ubrań eliminuje się średnio 85 do 90 % skażenia. Po zdjęciu i zabezpieczeniu ubrań następuje proces mycia pod prysznicem, trwający w zależności od stopnia skażenia oraz rodzaju substancji niebezpiecznej, średnio 2-4 min. Jeżeli stosowane były środki odkażające, neutralizujące lub środki powierzchniowo czynne należy przewidzieć w ostatniej fazie możliwość spłukania osób w czystej wodzie. Cały personel obsługi pewien używać odpowiednich dla stopnia skażenia i substancji szkodliwej indywidualnych środków ochrony osobistej. Przygotowane wcześniej plany działań zakładów opieki zdrowotnej na wypadek zagrożeń skażeniem NBC oprócz opisanego wyżej standardowego postępowania muszą obejmować załączniki dla procedur niestandardowych. Celem tych procedur jest uniknięcie skażenia zakładu opieki zdrowotnej i jego personelu. Przy nieprawidłowych procedurach może dojść do skażenia ratowników i personelu medycznego tak jak to miało miejsce podczas ataku na metro w Tokio przy użyciu sarinu. Każdy szpital powinien mieć opracowany specjalny sposób przyjmowania ofiar skażonych lub potencjalnie skażonych substancjami NBC.

Ze względu na identyfikację substancji niebezpieczniej możliwe są następujące scenariusze:
Substancje są znane: katastrofa w transporcie niebezpiecznych substancji z listem przewozowym zgodnie z obowiązującymi przepisami ADR, awaria w zakładach przemysłowych z substancją o znanych cechach fizykochemicznych.
Identyfikacja jakościowa i ilościowa jest możliwa w krótkim czasie np. w przypadku skażenia radioaktywnego.
Identyfikacja jest trudna i wymaga długiego czasu np. podczas ataków terrorystycznych z wykorzystaniem substancji chemicznych i biologicznych.
Zasadniczym czynnikiem warunkującym zastosowanie odpowiednich procedur podczas prowadzenia dekontaminacji jest posiadanie przez personel stacji dokładnej wiedzy o rodzaju i cechach substancji jaką zostały skażone osoby poszkodowane. W procedurach należy uwzględnić wszelkie możliwe substancje i czynniki biologiczne oraz substancje radioaktywne, gdyż w atakach terrorystycznych nie można wykluczyć użycia żadnej z nich. W takich okolicznościach, zakłady opieki zdrowotnej powinny przewidzieć procedury ochrony personelu, odkażania ofiar oraz mieć przygotowane stałe lub przenośne stacje dekontaminacji. W procesach ochrony szpitala można pominąć procedury odkażania sprzętu i przedmiotów. Należy skupić się na dekontaminacji osób przybywających ze strefy podejrzanej jako skażona.



Zasady prowadzenia dekontaminacji
Kogo należy dekontaminować? Wszystkie ofiary, u których wykrywa się napromieniowanie lub inny rodzaj skażenia powinny zostać odkażone. Wszystkie ofiary mające lub mogące mieć kontakt z toksycznymi substancjami chemicznymi lub czynnikami biologicznymi powinny być uznawane za skażone, do chwili całkowitej dekontaminacji lub rozwiania wątpliwości poprzez identyfikację substancji. W przypadku zagrożenia czynnikami przemysłowymi, najczęściej mamy do czynienia z jedną substancją będącą przyczyną skażenia. W przypadku aktów terroryzmu i umyślnego skażenia możemy mieć do czynienia z wieloma czynnikami. Niemożliwym jest wówczas scharakteryzowanie substancji na podstawie właściwości takich jak zapach, wygląd. Jedynie wyspecjalizowany personel, odpowiednio przeszkolony i ubrany w skafandry z izolacyjnymi aparatami oddechowymi, może zbliżyć się do miejsca wypadku. W przypadku napromieniowania decyzja o dekontaminacji jest prosta, dzięki możliwości natychmiastowego pomiaru stopnia skażenia.

Kiedy powinno się odkażać?
Decyzja o dekontaminacji jest podejmowana na podstawie rozpoznania i pomiarów skażenia lub objawów klinicznych. Objawy do zaobserwowania to: symptomy skórne, okulistyczne, oddechowe, neurologiczne z konwulsjami, nawet zatrzymanie akcji serca i bezdech, pojawiające się jednocześnie u dużej liczby osób. Podstawową zasadą jest podjęcie działań dekontaminacyjnych natychmiast. Jedyną okolicznością zwalniającą nas z natychmiastowej dekontaminacji to konieczność przeprowadzenia zabiegów medycznych bezpośrednio ratujących życie, które nie mogą być odłożone w czasie ze względu na możliwość zgonu poszkodowanego. W pośrednich sytuacjach to lekarz musi zdecydować, co jest większym zagrożeniem dla poszkodowanego - czy jest nim zwłoka w procesie dekontaminacji, czy też zwłoka w wykonaniu zabiegów medycznych. Należy jednak mieć na względzie, że podjęcie czynności medycznych ratujących poszkodowanemu życie nie zwalnia nas z obowiązku izolacji szpitala od osoby skażonej. Nie można ratować życia poszkodowanemu, jednocześnie wprowadzając zagrożenie dla wszystkich osób znajdujących się w szpitalu. Skażenie szpitala eliminuje go z systemu ratowania życia innych poszkodowanych i zmusza do natychmiastowej jego dekontaminacji. Niektóre czynności medyczne, takie jak podłączenie to tlenu czy też intubacja, mogą być prowadzone równolegle z procesem dekontaminacji. Pacjenci niepełnosprawni mogą zostać skierowani do specjalistycznych zakładów po odkażeniu na miejscu lub przed odkażeniem, jeśli czas odkażania może być odłożony w czasie a specjalistyczny ośrodek zdrowia dysponuje sprzętem do dekontaminancji. W procedurach należy przewidzieć, że sprawni pacjenci mogą wymknąć się z kordonu ochronnego zamykającego strefę skażoną i samodzielnie podążyć do najbliższego zakładu opieki zdrowotnej. Bez ostrzeżenia dostaną się do wnętrza szpitala i dopiero na izbie przyjęć okaże się, że nie są dekontaminowani i mogli już spowodować skażenie całego szpitala.



Opis mobilnej stacji dekontaminacyjnej

Stacja przewidziana jest do dekontaminacji na dwóch lub więcej równoległych ciągach osób sprawnych lub zamiennie na jednym osób sprawnych a na drugim pacjentów leżących na noszach. System filtrowentylacji odprowadza na zewnątrz zanieczyszczone powietrze ze strefy przyjęcia. Powietrze jest oczyszczane z wszelkich zanieczyszczeń z wymuszonym kierunkiem przepływu powietrza tak, aby nie zanieczyszczać osób, które podlegały już dekontaminacji. Ponadto system ma za zadanie likwidować pojawiające się stężenia niebezpieczne w strefie przyjęć oraz nie zwiększać zanieczyszczenia środowiska. Systemy natrysków są przystosowane do dekontaminacji osób chodzących oraz leżących na noszach. Proces dekontaminacji na noszach przewiduje mycie z pomocą osób z obsługi, którzy do tego celu są wyposażeni w dwa ręczne natryski. Woda podekontaminacyjna jest zbierana do brodzików, a dalej przez pompy odprowadzana do specjalnych szczelnych elastycznych zbiorników zewnętrznych. System mieszania i podgrzewania pozwala na dostosowanie temperatury wody i dekontaminację wodnymi roztworami środków odkażających, neutralizujących lub powierzchniowo czynnych, poprzez proporcjonalne wprowadzenie odpowiednich środków do systemu. Osoby poszkodowane przesuwane są od wejścia do wyjścia przez cały tunel dekontaminacyjny na standardowych noszach typu „deska" po specjalnym rolkowym ciągu transportowym. Tablice z wyjaśnieniami w wielu językach lub piktogramy są zawieszone przy wejściu do każdej strefy.


Przebieg procedur

Lekarz, który pracuje w strefie przyjęć musi być przeszkolony w natychmiastowej segregacji i ocenie stanu zdrowia i zagrożeń życia poszkodowanych. Nie powinien być to przypadkowy lekarz o dowolnej specjalizacji. Odnotowuje on symptomy kliniczne w celu sprawdzenia spójności podjętych działań i przypuszczalnej diagnozy oraz w celu stwierdzenia konieczności zaaplikowania wstępnej terapii przeciw konwulsjom, tlenoterapii lub czynności reanimacyjnych. W przypadku konieczności przystąpienia do intubacji zakłada się wcześniejsze umieszczenie ofiary na przesuwanych noszach, tak żeby mieć dostęp do głowy. Strefa reanimacji jest umieszczona tuż przy wejściu, w taki sposób aby nie zatrzymać lub spowolnić procesu dekontamiancji pozostałych poszkodowanych. Personel pomocniczy posiada materiały chłonne do ewentualnego usuwania znacznych skażeń czynnikami płynnymi. Zebranie rzeczy osobistych w przezroczystej torbie foliowej i jednoczesne ich oznakowanie uspokaja ofiarę i pozwala na późniejsze ich odnalezienie, z chwilą odwołania alarmu.


Strefa przyjęcia
Czynności przez obsługę muszą być wykonywane zdecydowanie, tak aby swoim zachowaniem uspakajać osoby poszkodowane dając im do zrozumienia, że znajdują się pod kontrolą
profesjonalistów. Pacjentowi udziela się informacji pokazując jednocześnie tablice wyjaśniające z piktogramami. Gesty są wykonywane powoli, lecz zdecydowanie po to, aby były czytelne i uspokajające.

Czynności
Powitanie wchodzących powolnym, zrozumiałym gestem,
Obserwacja i zebranie kryteriów klinicznych przez lekarza,
Jeżeli zachodzi potrzeba: wkroplenie płynu do przemywania
oczu, tlenoterapia poprzez inhalację lub sztuczne oddychanie,
Wstrzyknięcie odtrutek przygotowanych wcześniej w czystej strefie,
Zabezpieczenie wartościowych przedmiotów osobistych poprzez włożenie do foliowej, przezroczystej i szczelnej torby
Identyfikacja torby i pacjenta za pomocą tego samego numeru oznaczonego flamastrem lub w inny sposób,
Przechowywanie torby w specjalnym pojemniku.

Sprzęt
Folia PCV na noszach,
Flamaster niezmywalny lub inny sprzęt do oznakowywania rannych,
Foliowe, przezroczyste torby,
Płyn do przemywania oczu,
Zestaw do tlenoterapii,
Przyrząd do podawania tlenu z jednorazową maską tlenową,
Stolik ze strzykawkami z odtrutkami, przygotowanymi i oznakowanymi w nieskażonej strefie, dla ofiar i personelu medycznego,
Pojemnik do przechowywania przedmiotów osobistych.

Personel
W tej strefie, aby usprawnić selekcję, powinien być obecny lekarz oraz pielęgniarz. Jeżeli przewidujemy wykonywanie ewentualnych czynności reanimacyjnych lekarz musi być wspomagany przez drugiego ratownika. Zorganizowanie stałej strefy reanimacji wymaga dodatkowego personelu medycznego.
Strefa rozbierania się i rozcinania ubrań

Czynności
Rozcięcie ubrań ofiary stojącej lub leżącej przy zachowaniu dwóch zasad:
nie wolno dotykać powierzchni skóry zewnętrzną stroną skażonych ubrań,
ubrania należy rozcinać i usuwać warstwa po warstwie,
Zebranie ubrań w torbie PCV, na której jest umieszczony identyfikator pacjenta,
Włożenie torby z ubraniami do foliowego szczelnego worka,
Wyrzucenie worka przez otwór do zewnętrznych pojemników,
Wykonanie zabiegów tlenoterapii lub innych może być również kontynuowane lub zaczęte w tej strefie.

Sprzęt
Kilka par dużych nożyc,
Bezpieczny nóż do cięcia ubrań,
Kilka pojemników z roztworem odkażającym,
Foliowe worki, nieprzezroczyste, zamykane,
Sprzęt do tlenoterapii, identyczny jak w strefie 1,
Torby z PCV.

Wyjaśnienia
Rozcięcie ubrań pozwala uniknąć osobie skażenia odkrytych części ciała i górnych dróg oddechowych przy rozbieraniu się oraz zapobiega wzrostowi skażenia w tej strefie: właściwe zdjęcie ubrań redukuje 85 % do 90 % skażenia osób.
Wyrzucenie worków do pojemników zewnętrznych przez przewidziane do tego celu otwory, pozwala uniknąć dodatkowych czynności. Na zewnątrz musi znajdować się personel odbierający i zabezpieczający worki z ubraniami do ewentualnego zniszczenia.

Personel
Podczas rozbierania jedna osoba zajmuje się osobami sprawnymi.
Rozcinane ubrania spadają na plastikowa płachtę do nóg pacjenta. Trzy osoby są potrzebne do rozcięcia ubrań pacjenta leżącego. Dwie postępują tak, jakby trzeba było przebrać leżąceg pacjenta, przekręcając osobę z jednej strony na drugą, zaginając i zwijając w rulon ku zewnętrznej stronie ubrania, rozcięte wcześniej przez trzecią osobę. Ta faza wymaga wcześniejszego przeszkolenia na manekinie.


Strefa natrysków


Czynności
Mycie w ciągu 2-4 minut całej powierzchni ciała zależnie od ilości i jakości substancji skażającej, ze szczególnym uwzględnieniem fałd na zgięciach, przestrzeni między palcami i włosów. Należy użyć szamponu do włosów lub innych związków powierzchniowo czynnych przeznaczonych do kontaktu ze skórą człowieka. Ostrożnie przemyć oczy. Jeśli istnieje taka potrzeba rozprowadzić roztwór podchlorynu sodowego na całym ciele (poza oczami) Po tym procesie, pod tym samym natryskiem lub pod osobnym, służącym tylko do tego celu, musi nastąpić obfite spłukanie całego ciała czystą wodą.

Sprzęt
Natryski wody zamontowane w ciągu dla pacjentów sprawnych,
Dwie końcówki natryskowe w ciągu dla niepełnosprawnych,
Tor poziomy rolkowy do przesuwania noszy typu „deska" z osobami niesprawnymi,
Mydło w płynie lub inne związki powierzchniowo czynne
Płyn do przemywania oczu (serum fizjologiczne),
Roztwór wody javela 8g/L (bądź pojemnik 250mL 36O do wymieszania w 3 litrach wody).

Wyjaśnienia
Prysznic ma na celu usunięcie substancji niebezpiecznych. Potrzebne są więc prysznice ze znacznym rozproszeniem wody, które w trakcie procesu mycia podawać będą na całe ciało jednostajny strumień wody. Ze względu na wychłodzenie oraz na komfort nie może ona być zimna, ale również niezbyt ciepła w celu uniknięcia rozszerzania się porów w skórze oraz parowania substancji niebezpiecznej. Szorowanie jest zabronione, aby nie uszkodzić skóry. Neutralizacja substancji za pomocą podchlorynu sodowego jest wskazana tylko w niektórych przypadkach i w roztworze 8 g/l.

Personel
Jedna osoba nadzoruje mycie sprawnego pacjenta,
Dwie osoby zajmują się myciem pacjenta leżącego,
Dla personelu w tej strefie wymagana jest odzież wodoszczelna. Strefa suszenia, ubierania się, identyfikacja, kontrola skażenia

Czynności
Osuszenie za pomocą pochłaniającego papierowego ręcznika,
Ubranie w piżamę lub inne ubrania zastępcze dla osób sprawnych,
Tymczasowe czapki lub kaptury na włosy zabezpieczające wychodzenie organizmu,
Ochrona za pomocą koca izotermicznego,
Identyfikacja za pomocą opaski na rękę lub w inny sposób.

Sprzęt
Rulony papierowego ręcznika,
Identyfikacyjne opaski na rękę,
Koce izotermiczne,
Jednorazowe piżamy,
Jednorazowe czapki,
Jednorazowe buty.


Wyjaśnienia
Osuszanie powinno być delikatne, bez tarcia, aby uniknąć otarcia skóry. Pacjent jest gotowy do przejścia na klasyczne miejsce szpitalne. W strefie przyjęcia (dekontaminacji) pozostaje on dopóki procedury kontrolne wykażą jego pełną dekontaminację lub, po identyfikacji substancji niebezpiecznej, zostanie odwołany stan zagrożenia. Dlatego też w tej strefie musi następować kontrola za pomocą urządzeń detekcyjnych. Jeżeli nie mamy możliwości dokładnego sprawdzenia skuteczności procesu dekontaminacji, osoby przed przeniesieniem do szpitala muszą podlegać kwarantannie, aby nie sprowadzić dodatkowego zagrożenia dla przebywających w szpitalu pacjentów. Procedura ta może być pominięta pod warunkiem, że posiadamy całkowitą wiedzę o czynniku skażającym i niebezpieczeństwo skażenia szpitala z samego założenia nie może mieć miejsca. Procedury tej nie stosuje się przy wejściu do szpitala ofiar skażonych w niewielkim stopniu i przy masowym napływie osób. Personel Dwie osoby pomocnicze wykonują te czynności w strefie, koncentrując się głównie na linii poziomej dla dekontaminacji na noszach. Nadzór nad pracą zestawu Dekontaminacyjnego Jedna osoba znajduje się na końcu dekontaminacji, aby kontrolować całość procesu. Jej zadania są następujące:
Nadzór nad personelem przeprowadzającym zadania podczas procesu,
Przekazywanie osobom z personelu działających na poszczególnych stanowiskach dodatkowych informacji usprawniających proces,
Kontrolowanie czasu pracy, zapewnienie bezpieczeństwa personelu, zapewnienie zastępstw i wymiana środków ochrony osobistej personelu. Czynności te są proste jednak bardzo odpowiedzialne gdyż, od pracy tej osoby zależy sprawność przebiegu całego procesu jak również bezpieczeństwo personelu obsługującego stację. Dzięki transportowi pacjentów leżących na noszach przesuwających się po szynach nie jest konieczny żaden noszowy wewnątrz ciągu dekontaminacyjnego. Liczba koniecznych osób do uruchomienia tego zestawu może więc liczyć 12 osób. Opisane procedury zapewniają maksymalne bezpieczeństwo podczas pracy stacji dekontamonacyjnej.


ODKAŻANIE CZYNNIKÓW PROMIENIOTWÓRCZYCH
Dekontaminacja ze skażenia radiacyjnego jest stosunkowo prosta. Dwa elementy wyróżniają tę sytuację:
Odkażanie nie powinno w żadnym wypadku opóźniać pilnych zabiegów medycznych. Osoba napromieniowana nie jest już źródłem skażenia dla otoczenia. Zagrożenie skażeniem promieniotwórczym jest bardzo łatwe do wykrywania i monitoringu. Proces dekontaminacji prowadzi się również w trzech strefach. Aby uniknąć dodatkowego skażenia poprzez pochłanianie drogą oddechową pyłu promieniotwórczego, poszkodowanym przed innymi działaniami zakłada się na twarz maskę chirurgiczną. Zasada właściwego rozbierania się z rozcinaniem ubrań pozostaje niezmieniona. Prawidłowe rozebranie się redukuje w tym przypadku 90% skażenia. Czas zabiegu mycia wodą z dodatkiem związków powierzchniowo czynnych jest krótszy i wynosi 2-3 min. Czas ten jest łatwy do określenia przez ścisłą kontrolę skuteczności dekontaminacji, miernikami promieniowania.


Środki ochrony osobistej personelu
W przypadku skażeń radiacyjnych należy przyjąć zasadę, że wszelkie odpady, zdjęte ubrania, przedmioty osobiste podlegają procedurom jak dla materiałów promieniotwórczych. Personel podczas pracy w każdej z trzech stref zakłada indywidualną odzież ochronną, różną dla strefy drugiej, jak również filtrujący sprzęt ochrony dróg oddechowych. Dotyczy to również strefy trzeciej, która jest teoretycznie czysta, jednak ma bezpośrednią styczność ze strefą drugą bezpośredniej dekontaminacji. Całaobsługa powinna posiadać mierniki pochłoniętej dawki promieniotwórczej. Personel oddycha przez filtrujące aparaty oddechowe, które nie są przystosowane dla osób noszących brodę i okulary. W takim przypadku osoby takie muszą mieć dobraną indywidualnie maskę ze szkłami korekcyjnymi lub pozwalającą na zachowanie pełniej szczelności. Trzeba uważać, gdyż w sprzęcie filtrującym przy stosowaniu pochłaniaczy uniwersalnych nie jest pochłaniany tlenek węgla. Należy mieć również na względzie okres używalności pochłaniaczy. Nie wolno używać pochłaniaczy po terminie ich przydatności. Przeszkolenie w zakresie noszenia odzieży ochronnej i sprzętu ochrony dróg oddechowych jest zasadniczym warunkiem bezpiecznej pracy w strefie skażenia. Szkolenie obejmuje ćwiczenia z zakładania maski i ubrania, jak również z porozumiewania się przy pomocy gestów z użyciem kilku kluczowychznaków. Odzież powinna być przechowywana w suchym, chronionym miejscu. W przypadku zagrożenia radiacyjnego odzież ochronna dla personelu jest lekka, typu Tyvek Pro-Pech lub Polyvet Securite. Składa się ze stroju jednoczęściowego lub stroju jak na bloku operacyjnym, z maską przeciwpylną, opaską i dwoma parami rękawiczek lateksowych. W strefie natrysków ubiór jest dodatkowo chroniony nieprzemakalnym fartuchem i obuwiem.


Etapy dekontaminacji

Podczas dekontaminacji można wyróżnić trzy zasadnicze etapy:

1. Etap pierwszy obejmuje strefę przyjęcia poszkodowanych.
W tym etapie następuje selekcja poszkodowanych pod względem medycznym oraz pilności wykonania dekontaminacji. Następuje identyfikacja osobowa z trwałym oznaczeniem alfanumerycznym lub innym. Osoby trwale oznacza się identyfikatorami przyczepianymi do ręki lub w ostateczności można oznaczenia nanosić na skórze niezmywalnym mazakiem. Tutaj odbywają się pilne zabiegi medyczne, których nie można odłożyć w czasie, ze względu na zagrożenie życia poszkodowanych. Podstawową czynnością wykonywaną w tym etapie jest rozbieranie się poszkodowanych warstwowo w dół, tak aby skóra nie stykała się z wierzchnią warstwą odzieży. W razie potrzeby rozcinamy poszczególne elementy ubrania, tak aby ułatwić prawidłowe jego usunięcie. Przedmioty osobiste zostają zabezpieczone w szczelnych pojemnikach lub workach i oznaczone numerem przydzielonym dane osobie. Zdjęte ubrania zabezpiecza się w szczelnych workach i usuwa na zewnątrz przez specjalne otwory w ścianach tunelu dekontaminacyjnego. Worki z ubraniami odbierane są przez obsługę i zabezpieczane do dalszego zniszczenia. Przy skażeniu promieniotwórczym ubrania, przedmioty osobiste i woda podekontaminacyjna muszą być uznane za materiały radiacyjne. W tej strefie działają również podgrzewacze powietrza ustalając w razie potrzeby wewnętrzną temperaturę w tunelu dekontaminacyjnym.

2. Etap drugi obejmuje strefę właściwej dekontaminacji.

W tym etapie poszkodowani przechodzą przez bramki prysznicowe, pod którymi następuje zmywanie czynników skażenia. Procedury obejmują mycie całego ciała wodą z dodatkiem substancji dezynfekujących, odkażających lub powierzchniowo czynnych, ze szczególną uwagą na miejsca trudnodostępne, takie jak powierzchnia międzypalcowa, wszelkie fałdy skóry oraz wszystkie miejsca owłosione. Na końcu etapu mycia następuje proces spłukiwania czystą wodą.

3. Etap trzeci obejmuje strefą osuszania i ubierania. W tym etapie poszkodowani wycierają całe ciało za pomocą ręczników jednorazowych, a następnie ubierają się w zastępcze ubrania dostarczone przez obsługę stacji. W dalszym etapie następuje ponowne stwierdzenie stopnia skażenia, jak również stanu zdrowia poszkodowanych. Lekarz w tym etapie dokonuje ponownej selekcji, kwalifikując poszczególne osoby do pobytu w szpitalu lub w miejscu kwarantanny. W szczególnych wypadkach może nastąpić zwolnienie osoby do domu. Wszystkim poszkodowanym należy zapewnić miejsca w szpitalach, miejscach kwarantanny lub środki komunikacji do domu. Podobna procedura obowiązuje w stosunku do osób niesprawnych, po utracie świadomości, lub z obrażeniami, którzy znajdują się na noszach. Cały proces w trzech strefach odbywa się na specjalnym torze służącym przesuwaniu przez cały ciąg dekontaminacyjny specjalnych noszy, na których kładzie się poszkodowanych. W poszczególnych czynnościach muszą brać udział osoby obsługujące stację dekontaminacyjną, wykonując poszczególne czynności za poszkodowanych, takie jak: rozbieranie, mycie, suszenie i ubieranie z zachowaniem wszelkich obowiązujących procedur.


Stacjonarna stacja dekontaminacyjna
Alternatywnym rozwiązaniem dla mobilnego zestawu dekontaminacyjnego jest zorganizowanie stałej strefy odkażania w miejscu przeznaczonym na wejście do szpitala, eliminuje to niedogodności czasowe związane z montażem. W tym przypadku, posiadanie 5 ramp natryskowych następujących po sobie, dla pacjentów sprawnych pozwala na przesuwanie się osób, z przestrzeganiem etapów mycia, w wymiarze jednej minuty na rampę. Rozwiązanie z dekontaminacją poziomą i przesuwaniem po szynach ofiar niepełnosprawnych powinno być realizowane w każdym z przewidzianych procesów.


Aspekty organizacji działań ratowniczych z wykorzystaniem procesu dekontaminacji masowej
Najważniejszym czynnikiem decydującym o skuteczności ratowania życia i zdrowia poszkodowanych w procesie dekontaminacji jest upływ czasu pomiędzy skażeniem ludzi a prawidłowo przeprowadzoną dekontaminacją. Dlatego też wszelkie działania należy podjąć natychmiast, wykonując jak najszybciej wszelkie możliwe czynności redukujące stopień skażenia poszczególnych osób, w tym dekontaminację częściową (poprzez zdjęcie skażonych ubrań) lub całkowitą metodami zastępczymi (rozproszonymi prądami wody podawanej przez straż pożarną). Najbardziej skuteczny proces usuwania skażenia z osób poszkodowanych możemy przeprowadzić za pomocą profesjonalnych stacji dekontaminacyjnych z zachowaniem wszystkich obowiązujących
procedur.

Do czynności wstępnych procesu dekontaminacji masowej zaliczamy:
określenie rodzaju szkodliwej substancji,
określenie siły i kierunku wiatru oraz uwarunkowań terenowych decydujących o naturalnym rozprzestrzenianiu się skażenia,
określenie i wyznaczenie stref skażeń,
określenie ilości osób do dekontaminacji,
udzielenie pomocy lekarskiej poszkodowanym w strefie skażenia wymagającym natychmiastowej interwencji medycznej,
ewakuacja ludzi ze stref skażonych,
wyznaczenie miejsc prowadzenia dekontaminacji,
przygotowanie miejsc dla przyjęcia poszkodowanych po zabiegach dekontaminacji (szpitale, miejsca kwarantanny),
zabezpieczenie służb medycznych i porządkowych,
rozstawienie ciągów dekontaminacyjnych,
zabezpieczenie dostawy wody i środków dekontaminacyjnych,
zabezpieczenie wystarczającej ilości sił i środków w tym środków transportu.

Prowadzenie zabiegów dekontaminacji masowej powinno byćusytuowane z uwzględnieniem następujących uwarunkowań:
pod wiatr od miejsca skażenia,
pod górę od miejsca skażenia,
na lub w pobliżu drogi,
z dala od źródła skażenia,
z dala od strefy skażenia,
z dala od działań ratowniczych.

Miejsce prowadzenia dekontaminacji musi znajdować się na granicy strefy skażenia i strefy czystej i dzieli się na trzy strefy:

1. w strefie brudnej prowadzona jest:
selekcja wstępna,
rejestracja,
zdejmowanie ubrań „w dół" i ich zabezpieczanie,
magazynowanie ścieków podekontaminacyjnych.

2. w strefie pośredniej prowadzona jest:
dekontaminacja,
dostarczanie i ogrzewanie wody (optymalna temperatura wody 37OC) oraz dostarczanie środków dekontaminacyjnych,
ogrzewanie powietrza dla utrzymania temperatury w ciągu dekontaminacyjnym.

3. w strefie czystej prowadzone jest:
suszenie i wycieranie się poszkodowanych,
ubieranie się w ubrania zastępcze,
selekcja końcowa,
budowa szpitali polowych,
budowa miejsc kwarantanny,
transport poszkodowanych.

Proces dekontaminacji prowadzony jest poprzez zmywanie szkodliwej substancji przy pomocy wodnego roztworu związków powierzchniowo czynnych. Przeważnie stosuje się rozcieńczone szare mydło lub detergenty stosowane do utrzymania higieny ludzi. W szczególnych okolicznościach, gdy znany jest dokładnie czynnik jakim poszkodowani zostali skażeni można dodatkowo dodawać środki dezynfekujące przy skażeniach biologicznych lub środki neutralizujące przy skażeniach chemicznych. Należy jednak zachować dużą ostrożność przy ustalaniu odpowiednich ich stężeń w procesie dekontaminacji, gdyż można spowodować proces dodatkowego skażenia poszkodowanych środkami stosowanymi w procesie dekontaminacji. Podczas procesu niezbędny jest nadzór lekarza, w szczególności przy dodawaniu środków odkażających i neutralizujących. Czas przebywania pod bramką prysznicową wynosi w zależności od rodzaju i stopnia skażenia 2-5 min. Ponadto należy uwzględnić czas na spłukanie środków stosowanych podczas dekontaminacji czystą wodą pod osobną bramką prysznicową. Z ilości bramek i czasu prowadzenia dekontaminacji można wyliczyć wydajność ciągu dekontaminacyjnego tj. ilość osób, którą można zdekontaminować w przeciągu godziny. Należy uwzględnić, że dekontaminacja osób na ciągach poziomych (dla osób niesprawnych) drastycznie ogranicza wydajność procesu dekontaminacji. Dotyczy to również prowadzonych w strefie przyjęcia poszkodowanych, dodatkowych zabiegów medycznych.
Z uwagi na uzależnienie skuteczności procesu dekontaminacji od czasu jej uruchomienia, rozkładanie profesjonalnych ciągów dekontaminacyjnych powinno odbywać się w jak najkrótszym czasie. W niektórych okolicznościach prowadzenie dekontaminacji po zdarzeniu powyżej 30 minut jest całkowicie nieskuteczne. Z tego też powodu w mobilnych systemach preferowane są rozwiązania oparte o kontenery przywożone na miejsce działań w których bezpośrednio odbywa się dekontaminacja. Sprawienie takiego systemu trwa najkrócej. Przy stosowaniu systemów opartych o namioty należy uwzględniać rozwiązania o jak najkrótszym i najprostszym systemie sprawiania. Niezwykle istotnym jest odpowiednie rozproszenie wody na dyszach pryszniców, gdyż ma to bezpośredni wpływ na czas potrzebny do skutecznej dekontaminacji, jak i na ilość wody jaką musimy zużyć w procesie, a w rezultacie na całkowitą ilość wody podekontaminacyjnej, którą należy zbierać i traktować jako ściek niebezpieczny. Przy braku na miejscu działań wody bieżącej nie bez znaczenia jest również jej dodatkowy transport. Uwarunkowania mające negatywny wpływ na organizację i kierowanie działaniami podczas procesu dekontaminacji:

niespodziewane i gwałtowne pojawienie się zagrożenia,
trudności w określeniu źródła i rodzaju skażenia,
trudności w ustaleniu stref skażenia (zmienny wiatr),
ewakuacja ze strefy skażonej osób poszkodowanych w tym rannych i nieprzytomnych,
brak przygotowanej kadry medycznej do działania w strefach skażenia,
rozprzestrzenianie się skażenia,
ewakuacja osób zagrożonych - panika,
samodzielne przemieszczanie się osób skażonych, w tym ucieczka do domu,
duży teren działań i trudności w poruszaniu się w terenie skażonym,
duża ilość osób poszkodowanych,
brak symptomów choroby u poszkodowanych i bagatelizowanie przez nich zagrożenia,
osoby niepełnosprawne, w tym niewidome, małe dzieci, osoby w starszym wieku,
naturalna niechęć osób do rozbierania się,
dekontaminacja pozioma dla osób na noszach,
ograniczony czas pracy ratowników w ubraniach i sprzęcie ochronnym,
brak miejsca na rozstawienie sprzętu dekontaminacyjnego,
nieprzychylna pogoda (opady śniegu, wiatr, zimno),
zabezpieczanie rzeczy osobistych dokumenty, pieniądze, biżuteria, peruki, okulary, szkła kontaktowe, broń służbowa, protezy kończyn, wózki inwalidzkie,
odzież zastępcza dla poszkodowanych,
dekontaminacja zwierząt domowych i innych,
zapewnienie miejsc kwarantanny dla poszkodowanych,
brak możliwości przyjęcia tak dużych ilości poszkodowanych przez miejscowy szpital,
samodzielne przybywanie do szpitala poszkodowanych, którzy nie zostali poddani dekontaminacji (brak możliwości rozstawienia drugiego ciągu dekontaminacyjnego przy szpitalu),
dla osób z objawami lub podejrzanych o bardzo zjadliwą chorobę brak noszy podciśnieniowych, specjalistycznych pojazdów i stacjonarnych lub przenośnych izolatoriów.

Za wszelką cenę należy zabezpieczyć miejscowy szpital przed samoczynnym przybywaniem i kierowaniem do niego dużych ilości osób nie wymagających nagłego i specjalistycznego leczenia szpitalnego. Może to zdezorganizować jego pracę do tego stopnia, że przestanie on spełniać jakąkolwiek rolę leczniczą w stosunku do poszkodowanych jak i chorych, którymi opiekował się do tej pory. Dlatego ważnym jest budowa szpitali polowych i miejsc kwarantanny na miejscu zdarzenia lub w jego pobliżu, albo zaadaptowanie na te cele innych obiektów, takich jak obiekty sportowe, magazyny, hale targowe itp. O ile jest to możliwe, po dekontaminacji, maksymalną ilość osób należy odesłać do domu z dokładną instrukcją, co do dalszego postępowania i zachowania się w przypadku pogorszenia stanu zdrowia.